Dbanie o dziedzictwo historyczne i kulturowe Otwocka zawsze stanowiło jedno z najważniejszych filarów działalności TPO. Stowarzyszenie od wielu dekad inicjuje i realizuje projekty, które mają na celu podnoszenie świadomości historycznej mieszkańców miasta i upamiętnianie jego zasłużonych obywateli. Inicjatywy podejmowane na tym polu skupiają się przede wszystkim na działaniach popularyzatorskich realizowanych w formie spotkań, wykładów, spacerów, uroczystości i publikacji.
Towarzystwo Przyjaciół Otwocka stale zabiega również o upamiętnianie w przestrzeni publicznej miasta wydarzeń, instytucji, organizacji i przede wszystkim postaci, którym z uwagi na zasługi dla Otwocka winni jesteśmy pamięć i szacunek. TPO na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat zwracało się wielokrotnie do władz samorządowych z wnioskami o nadanie skwerom, ulicom i rondom nazw i imion zasłużonych dla miasta. Brak spójnej i przejrzystej polityki lokalnych władz sprawiał, że procedowanie tych wniosków trwało często całymi latami. Większość wniosków składanych przez TPO nigdy nie została uwzględniona. Inne doczekały się realizacji.
Towarzystwo Przyjaciół Otwocka proponowało i nadal proponuje, aby otwockie ulice, skwery, ronda, place i inne obiekty użyteczności publicznej miały za patronów zasłużonych dla Otwocka następujących obywateli i organizacje:
- Franciszek Adamkiewicz (1877-1951). Znany i ceniony otwocki cukiernik. Swoją cukiernię otworzył pod koniec XIX w. przy ul. Kościelnej. Szybko stała się ona miejscem bardzo popularnym w mieście, nadając przez blisko pół wieku specyficznego kolorytu ulicy Kościelnej. Własnej produkcji wyroby cukiernicze zaspokajały najbardziej wybredne gusta i smaki. Ciastka Adamkiewicza sprzedawane były w pociągach, a także dostarczane na zamówienie do prywatnych willi i pensjonatów. Cukiernia Adamkiewicza posiadała salę taneczną i bilardową, odbywały się też stałe koncerty i imprezy kulturalne, m.in. występowali tu Adolf Dymsza i Ludwik Sempoliński. Miały też miejsca dancingi, a do tańca przygrywała zatrudniona na stałe orkiestra. W czasie okupacji niemieckiej cukiernia była tajnym miejscem konspiracji, niejedna ważna dla podziemia decyzja zapadła właśnie tu i niejedno ważne spotkanie akowskie miało tu miejsce. Franciszek Adamkiewicz udzielał pomocy krewnym, przyjaciołom oraz ukrywającym się Żydom. Przebywający w 1944 r. w Otwocku Stefan Jaracz z podziwem opisywał trwającego na posterunku, pomimo silnego ostrzału i uszkodzenia budynku cukierni pana Adamkiewicza, któremu obowiązki wobec rodziny i wielu innych potrzebujących nakazywały wykonywanie swoich powinności. Jaracz napisał: „Myślę, że ten nakaz trwania tam, gdzie człowiek ma warsztat i rodzinę to jest jego ojczyzna, ta bez deklamacji”. A jak bardzo związany był Adamkiewicz ze swoją cukiernią, niech świadczy fakt, że pozbawiony jej przez władze PRL, zmarł załamany w 1951 r. To był dobry człowiek, uczciwy, przyjacielski, pomocny i nawet dziś, po tylu latach, jego nazwisko nierozerwalnie łączy się z Otwockiem, a zwłaszcza z ulicą Kościelną.
Wniosek (składany w 2008, 2013, 2015 i 2016 r.) nie doczekał się realizacji. - Jakub Piotr Frostig (1896- 1959). Ukończył studia medyczne w Wiedniu w1921 r., a potem odbył staż u wybitnych specjalistów psychiatrów. W latach 1922-1932 mieszkał we Lwowie i pracował w Szpitalu Powszechnym oraz Szpitalu Wojskowym. Opracował i wydał w 1932 r. obszerny podręcznik psychiatrii. W 1932 r. został dyrektorem Zakładu Psychiatrycznego „Zofiówka” w Otwocku. Opracował wtedy monografię w języku niemieckim dotyczącą schizofrenii. Jego najbardziej doniosłym osiągnięciem było opracowanie metody leczenia schizofrenii dużymi dawkami insuliny. Osobiście zebrał olbrzymi materiał z 1000 przypadków i opublikował go z własnymi spostrzeżeniami. Między innymi ustalił właściwe dawki leku. Metoda podana przez doktora Frostiga została powszechnie przyjęta. W 1938 r. dr Frostig wyjechał do Stanów zaproszony dla zaprezentowania swej metody leczenia w Harlem Halley State Hospital i tam pozostał na stałe. Pracował nadal nad wstrząsami insulinowymi i pellagrą. Następnie przeniósł się do Kalifornii, gdzie został kierownikiem The Cedars of Lebanon Hospital, wykładowcą psychiatrii w Evangelist Medical College i konsultantem w Klinice Psychologii Uniwersytetu w Płd. Karolinie. Był jednym z odkrywców terapii elektro-wstrząsowej. Doktor Jakub Frostig odegrał znaczącą rolę w rozwoju światowej psychiatrii.
Wniosek (składany w 2008, 2013, 2015 i 2016 r.) nie doczekał się realizacji. - Bronisław Marchlewicz (1889-1972). Absolwent Szkoły Podchorążych Wojska Polskiego i Szkoły Oficerskiej Policji Państwowej. Odznaczony medalem pamiątkowym za udział w walkach o niepodległość Polski w latach 1918-1921. Kierownik komisariatu policji w Żyrardowie, Płocku, a od 1937 r. w Otwocku. Funkcję tę pełnił także w czasie okupacji niemieckiej, będąc jednocześnie żołnierzem Armii Krajowej. W tych dramatycznych okolicznościach kierował się zasadą „ratować wszystko, co polskie”. Wstawiał się u Niemców za wieloma aresztowanymi Polakami, często uzyskując ich zwolnienie. Uprzedzał o mających odbyć się łapankach i rewizjach, ostrzegał przed aresztowaniami i konfidentami niemieckimi. Ochraniał mieszkania, w których prowadzono tajne nauczanie i szkolenia żołnierzy AK. Szczególną próbą odwagi dla Bronisława Marchlewicza było ratowanie Żydów. Bronił uciekinierów z getta przed szantażystami, zwalniał Żydów przyprowadzanych do komisariatu, otaczał opieką tych, którzy się ukrywali. W 1948 r. został wydalony ze służby, a następnie aresztowany i skazany na 6 lat pozbawienia wolności pod zarzutem „faszyzacji życia państwowego w Polsce przedwrześniowej”. Mieszkańcy Otwocka zebrali kilka tysięcy podpisów pod apelem o uwolnienie. W 1950 r. Sąd Najwyższy zmniejszył wyrok, co wkrótce umożliwiło Bronisławowi Marchlewiczowi opuszczenie więzienia. Utracił on jednak uprawnienia emerytalne. Otrzymał zakaz zatrudnienia w służbie publicznej. W 2005 r. pośmiertnie otrzymał medal „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” przyznany przez Instytut Yad Vashem w Jerozolimie.
Wniosek (składany w 2013, 2014, 2016, 2017, 2020 r.) doczekał się realizacji w roku 2021. - Paweł Adolf Martyszewski (1886-1944). Studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim i Uniwersytecie Wiedeńskim, gdzie uzyskał w 1910 r. dyplom doktora wszech nauk lekarskich. W latach1914-1916 był ordynatorem Szpitala św. Jakuba w Wilnie, w r.1917-1918 został asystentem, następnie lekarzem naczelnym Sanatorium w Jałcie. W roku 1918 ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Początkowo pełnił funkcję komendanta Szpitala „Czołowego” Dywizji gen. Żeligowskiego w Wilnie, a następnie był szefem sanitarnym Dywizji i komendantem Szpitala Wojskowego w Wilnie. Zdemobilizowany w stopniu podpułkownika w 1924 r. objął stanowisko dyrektora Sanatorium dla Chorych Piersiowych w Rudce. Od 1924 r. w Otwocku, gdzie otworzył gabinet lekarski i pensjonat dla chorych przy ul. Kościelnej 11(ob. 23). W 1927 r. został mianowany dyrektorem Sanatorium Przeciwgruźliczego Sejmikowego w Otwocku przy ul. Samorządowej 18 (ob. 16/20). Na stanowisku tym pozostał do końca życia. Dr Martyszewski brał udział w organizowaniu sanatorium „Policyjny Dom Zdrowia” przy ul. Moniuszki i był jego lekarzem naczelnym. W roku 1934 został przewodniczącym Związku Lekarzy w Otwocku. Był członkiem wielu warszawskich i krajowych organizacji lekarskich, pełnił wiele funkcji społecznych, m.in. był przez wiele lat członkiem zarządu i wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego. Stworzył projekt budowy i organizacji Szpitala ZUS, który miał być zlokalizowany w Otwocku. ZUS zakupił już teren, ale wojna przeszkodziła w realizacji tych planów (dziś znajduje się tam Szpital im. prof. Grucy). Dr Paweł Martyszewski w latach 1941-1942 przeforsował u niemieckich władz okupacyjnych zgodę na uruchomienie pierwszego szpitala dla Otwocka i powiatu otwockiego. W opuszczonym gmachu Sanatorium doktora Krukowskiego przy ul. Słowackiego 11 (ob. 4/10) powstał oddział chirurgiczny i położniczo-ginekologiczny oraz laboratorium szpitalne. W drewniakach po Sanatorium Haszahefes (ob. ul. Goldflama 8 i 8A) zorganizował oddział wewnętrzny, a w byłym pensjonacie Wachmana, (ob. ul. Samorządowa 13A) oddział zakaźny. Udało się dr. Martyszewskiemu załatwić nawet zamknięcie odcinka ul. E. Plater od ul. S. Goldflama do ul. Samorządowej, aby połączyć teren szpitala w całość. Temu szpitalowi i dr. Martyszewskiemu wielu ukrywających się przed okupantem, w tym wielu Żydów, zawdzięcza swoje życie. Dr Paweł Martyszewski wykorzystał strach Niemców przed chorobami zakaźnymi instalując w szpitalu Komendę Rejonu IV „Koralewo – Fromczyn” VII Obwodu „Obroża – Koleba” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej z komórką nasłuchu radiowego. Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Otwocka w 1944 r. szpital ten stał się azylem dla rannych żołnierzy, powstańców z Warszawy oraz akowców poszukiwanych przez NKWD. Za zasługi na polu pracy społecznej Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej odznaczył w roku 1937 doktora Pawła Martyszewskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Wniosek (składany w 2013, 2014 i 2016 r.) nie doczekał się realizacji. - Irena Sendler. Umieścić tablicę pamiątkową na domu przy ul. Kopernika 8 o treści W tym domu w latach 1913 – 1920 mieszkała Irena Sendlerowa, która w czasie Zagłady uratowała ok. 2500 dzieci żydowskich. Przed domem postawić tablicę informacyjną o Irenie Sendlerowej, której tekst przygotowaliśmy.
Wniosek (składany w 2008, 2013, 2014, 2015 i 2016 r.) pomimo rozpoczętych przez Urząd Miasta Otwocka działań nie doczekał się realizacji - Gen. Aleksander Klemens Gabszewicz urodził się 6 grudnia w Szawlach. Rodzina Gabszewiczów po powrocie z Kresów w 1918 r. zamieszkała w Świdrze, prawdopodobnie przy ul. J. Kraszewskiego 21. Aleksander był uczniem otwockiego gimnazjum. Ukończył je w 1931 r. Był aktywnym członkiem sekcji lekkoatletycznej OKS. Jego nazwisko umieszczone jest na Tablicy Honorowej Otwockiego Klubu Sportowego.
W latach 1931 – 1934 był podchorążym Szkoły Podchorążych w Ostrowi Mazowieckiej. Mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1934 r. i 61. Lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1934 – 1935 ukończył Centrum Wyszkolenia Pilotów, po czym służył w 1 Pułku Lotniczym w Warszawie. W 1937 r. ukończył kurs wyższego pilotażu w Grudziądzu. W okresie od 1937 r. do sierpnia 1939 r. pełnił obowiązki dowódcy 113 Eskadry Myśliwskiej. Mianowany porucznikiem ze starszeństwem z 19 marca 1938 r. w korpusie oficerów lotnictwa. Od sierpnia do 18 września 1939 r. był oficerem taktycznym IV/1 Dywizjonu Myśliwskiego. 1 września 1939 r. po godz. 6. 45 wystartował z lotniska polowego Poniatowa koło Jabłonny jako dowódca klucza 114 Eskadry Myśliwskiej. Razem z kapralem Andrzejem Niewiarą zestrzelił pierwszy samolot niemiecki nad Warszawą. Tego dnia sam został zestrzelony w kolejnej walce powietrznej w obronie stolicy. Ranny w rękę i poparzony, ratował się skokiem ze spadochronem.
Ewakuowany do Rumunii. Następnie przedostał się do Francji, gdzie do kwietnia 1940 r. pełnił służbę w eskadrze treningowej. W czerwcu 1940 r. wziął udział w walkach w składzie jednego z francuskich dywizjonów myśliwskich. Od 9 października 1940 r. w składzie brytyjskiego 607 Dywizjonu Myśliwskiego „Durham” walczył w bitwie o Anglię.
Od 13 listopada 1940 r. był zastępcą dowódcy eskadry w 303 Dywizjonie Myśliwskim Warszawskim. 2 lutego 1941 r. został przeniesiony do 316 Dywizjonu Myśliwskiego Warszawskiego na stanowisko dowódcy eskadry. 1 września 1941 r. został awansowany na kapitana. Od 15 listopada 1941 r. do 4 czerwca 1942 r. dowodził 316 Dywizjonem Myśliwskim Warszawskim. Następnie był oficerem łącznikowym w Dowództwie 11 Grupy RAF. 1 września 1942 r. awansował na majora. 25 września tego roku objął funkcję komendanta 58 Ośrodka Szkolenia Bojowego. 28 stycznia 1943 r. został dowódcą 2 Polskiego Skrzydła Myśliwskiego. Od 21 czerwca do 12 grudnia 1943 r. dowodził 1 Polskim Skrzydłem Myśliwskim. 20 lutego 1944 r. objął dowództwo 18 Polskiego Sektora Myśliwskiego, największej polskiej jednostki lotnictwa myśliwskiego. 1 września 1944 r. awansował na podpułkownika. Od 12 lipca 1944 r. do 31 maja 1945 r. dowodził 131 Polskim Skrzydłem Myśliwskim. W czasie wojny wykonał 183 loty operacyjne i 201 lotów bojowych.
Po demobilizacji Aleksander Gabszewicz osiadł w Wielkiej Brytanii. Został znanym działaczem kombatanckim – m.in. prezesem Światowego Stowarzyszenia Lotników Polskich. 1 października 1966 r. Prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski mianował go pułkownikiem, a 1 stycznia 1974 r. – generałem brygady. Był jednym z siedmiu lotników polskich odznaczonych Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari. Gen. Aleksander Gabszewicz zmarł 10 października 1983 r. w Hanley Swan, w hrabstwie Worcestershire.
Wnioski (składane w 2019 r. i 2023 r.) nie doczekały się realizacji.
Władze miasta brały pod uwagę upamiętnienie generała stawiając pełnowymiarowy model PZL 11 w rozwidleniu ul Poniatowskiego i Andriollego, lecz pomysł ten zarzuciły. - Skwer między ulicami: Orlą, Świderską i Andriollego nazwać imieniem Pamięci Otwockich Żydów.
Wniosek (składany w 2013, 2014 i 2016 r.) doczekał się realizacji w roku 2016. - Skwer między ulicami: Samorządową i Żeromskiego nazwać imieniem sędziego Szczepana Stefana Żaryna. Sędzia Szczepan Stefan Żaryn (1984 –1925). Od 1893 r. właściciel folwarku Natalin i Świerk. Wjazd do dworu Żarynów do Natalina był na styku ulicy Wiązowskiej i Mlądzkiej (dziś Samorządowa i Żeromskiego). Sędzia Szczepan Stefan Żaryn był postacią znaną i szanowaną. Pełnił wiele funkcji. Był znanym otwockim sędzią, radnym, współorganizatorem ochotniczej straży pożarnej. Nadano mu honorową odznakę „Prawo wstępu na pożary”. Był również współorganizatorem Kas Samopomocy. Swoją pracą zawodową i społeczną przyczynił się do rozwoju Otwocka. Jako właściciel folwarków pomagał okolicznym chłopom, cieszył się ogromną popularnością. Dziś po dworze i zabudowaniach gospodarczych pozostały resztki porosłe zielskiem. Nie ma już śladu po bramie a w kierunku Teklina ciągną się ogródki pracownicze. Niech skwer imienia sędziego Szczepana Stefana Żaryna utrwali imię jednego z pierwszych zasłużonych obywateli naszego miasta.
Wniosek (składany w 2013, 2014 i 2016 r.) doczekał się realizacji w roku 2022 z tym, że zmieniona została lokalizacja upamiętnienia (czytaj więcej).
- Park Leśny Sprawiedliwych Otwockich i Karczewskich. Tytuł Sprawiedliwych wśród Narodów Świata przyznawany jest przez jerozolimski Instytut Yad Vashem osobom, które narażały własne życie, ratując Żydów prześladowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej. Jest on nie tylko symbolem wdzięczności narodu żydowskiego i państwa Izrael dla tych osób, które udzielały pomocy Żydom, ale także powszechnie uważany jest w skali światowej za synonim największego cywilnego bohaterstwa oraz ludzkiej solidarności w obliczu zła.
Jesteśmy dumni, że wśród społeczności Otwocka i Karczewa mamy takich bohaterów. Idea Parku Leśnego Sprawiedliwych Otwockich i Karczewskich jest konkretnym działaniem upamiętniającym postawy i czyny Sprawiedliwych. Zasługują oni na wieczną pamięć.
Chcemy również upamiętnić tych, którzy ponad wszelką wątpliwość ratowali Żydów, pomagali im, lecz z różnych powodów nie zostali (jeszcze?) odznaczeni izraelskim medalem.
Wniosek (złożony w 2019 r.) nie doczekał się realizacji.